Bir milli eğitim yazısı ve ne kadar sivil bir toplum kuruluşu

Yüksek lisans dersleri alıyorum, bu derslerin birisinde de bir yazı yazdık geçen sene, hasbelkader. Sonra o yazıyı konu ile alakasız olan tez danışmanıma okuttum. Anlaşılan o pek beğendi ki, "İnet-tr'de sun ya da Emo'ya gönder, yayınlarlar" dedi.

Tercihimi emo yönünde kullandım, webini didikledim, bir web formnu buldum, doldurup gönderdim. Elimizdeki yazılarımızı Emo-Dergi'de yayınlanmak için nasıl bir yol izlememiz gerektiğini sordum. -Sanırım- 18 gün bekledim, cevap gelmedi. Daha sonra yönetim kurulu ?başkanı? kişinin posta adresini buldum, ona posta attım, ondan da -şu ana kadar birkaç ay oldu sanırım- cevap gelmedi. Hiç bu noktada empati falan kurasım yok. Uyuz oldum, sonra da paylaşmak istediğim yazı pek matah birşeymiş gibi düşünüyor olmaktan dolayı kendime de uyuz oldum. Son karar olarak yazıyı buraya almayı seçtim. Aha buyrun, altta:
..
..
(iyi de blogcu bu boyda yazı almıyor mu, hay fak)


Çokuluslu Yazılım Teknolojisi Firmalarının
Ulusal Eğitim Politikalarına
Etkilerinin Karşılaştırılması

H.Çağlar Bilir
27.05.2006

İçindekiler

    1.    Giriş
    2.    Çokuluslu Yazılım Teknolojisi Firmaları
        A.    Genel Özellikleri
        B.    Dünyada Dağılımları ve Pazar Payları ile Firmalar
        C.    İncelenen Yazılım Firmaları
    3.    Çokuluslu Yazılım Firmalarının Karar Verici Devlet Mekanizmaları ile İlişkileri
    4.    Türkiye’nin Eğitimde Kullanılacak Yazılımlarla ilgili Politikası
        A.    Politika Belgelerinde
        B.    Yurtiçi Uygulamada
        C.    Türk Milli Eğitiminin Çokuluslu Yazılım Teknolojisi Firmaları ile İlişkisi
    5.    Analiz
    6.    Sonuç ve Türkiye için Öneriler










    1.    Giriş

Eğitimin bilinen amaçları arasında ulus bilincinin aşılanması ve bireyde, ülkesi için aidiyet ve sahiplenme hissiyatının geliştirilmesi de vardır. Bu amaç için kullanılacak en önemli malzemelerden biri de dildir. Dil, iletişim aracı olarak üzerinde dikkatle durulması gereken ve yeni çağda kullanılagelen yeni teknoloji sahibi ürünler ile hem faydalanılan hem de yozlaştırılan bir araçtır. Eğitime her türlü malzeme sağlayan şirketler de eğitim içeriklerinde, eğitimde kullanılan dilde, eğitimde kullanılan yöntemde doğrudan paydaş olan şirketlerdir. Eğitime özellikle içerik ve yöntem konusunda tedarikçi olan yazılım teknolojileri şirketleri, ürün sağlar iken, ister istemez bu konularda değiştirici, gizli karar alıcı konumlara taşınmaktadırlar.

Bu çalışmada, eğitim konusuna malzeme sağlayan firmaların kendi ürünlerinin satılması için eğitim kurumlarında yapay ihtiyaç yaratıp yaratmadıkları, bunun için bireyler ve kurumlar üzerinde baskı uygulayıp uygulamadıkları, eğitim politikalarından sorumlu kurumların bu firmalar ile bilinçli ya da bilinçsiz olarak hedefleri dışı çalışmalar içine girip girmedikleri, mümkün olduğunca ulusal ve uluslararası boyutta incelenmeye çalışılacaktır.

Konunun Türkiye'deki fikir liderleri ile yapılan sözlü mülakatlar, ilgili firmaların kendilerini tanıtımları, sektör yazılı basınının konu ile ilgili yazıları incelenip bir arşiv çalışması yapılacak, Türkiye incelenirken eğitim konusunda asıl karar verici olan Milli Eğitim Bakanlığı'nın son yıllardaki icraatları masaya yatırılacaktır. Tüm bu malzemeler ile toparlayıcı bir fikir yazısı kaleme alınacaktır.

Metin sonunda çokuluslu yazılım teknolojisi firmalarının dünyada ve Türkiye’de eğitim sistemleri ile ilişkilerinin ve etkilerinin karşılaştırılarak bu firmaların toplumlara doğrudan etkilerinin tartışılması hedeflenmektedir.




    2.    Çokuluslu Yazılım Teknolojisi Firmaları

A) Genel Özellikleri

Forbes Dergisinin 2005 yılı tarihli özel araştırmasına(1) göre küresel pazarda faaliyet gösteren yazılım teknolojisi firmaları satış, kar, pazar değeri gibi ölçütlere göre sıralandıklarında, yazılım firmalarının ilk beşi Microsoft, First Data, Oracle, SAP, Accenture isimli firmalardır. Bunun yanında, artık firmalar faaliyet alanlarını genişlettikleri için, kamuoyunda donanım üreticisi firma olarak bilinen bazı firmalar da kendi donanımlarına artı değer katabilmek için yazılım üretimi ve yazılım ile donanımın birlikte kullanıldığı çözüm sunma/hizmet üretme işine uyum sağlamışlardır. Bu tür firmalara üç örnek de, yine Forbes dergisi araştırmasındaki sıralamalarına göre IBM, Hewlett-Packard(HP) ve Intel isimli şirketlerdir. Bu anılan firmaların içinde SAP Almanya, Accenture da Bermuda menşeili olup diğerleri Amerika Birleşik Devletleri firmalarıdır.

Bu firmaların tamamı küresel olarak faaliyet gösterirler. Örneğin First Data firması tüm dünyada çalışmakta, dünyayı Kuzey Asya, Afrika gibi bölgelerin dahi dahil olduğu dört kısma ayırarak hizmet vermektedir.

Adı anılan firmalardan bazılarını büyüklük sıralaması ile seçip ilgi alanları, eğitim konusundaki çalışmaları, pazar payları ve benzeri konularda ayrıntılı olarak inceleyelim.

B) Dünyada Dağılımları ve Pazar Payları ile Firmalar

Microsoft(4)

Microsoft bir yazılım üreticisi firma olup işletim sistemi, ofis uygulamaları, İnternet sunucu hizmet yazılımları, iş geliştirme/destekleme yazılımları, oyun ve iletişim yazılımları üretimi ile tüm bunların kullanıcılarında uygulanıp gerekli hizmetlerinin verilmesi işleri ile uğraşır. Microsoft eğitim konusunda çok çeşitli faaliyetlere sahiptir. İlköğretimden yüksek öğretime kadar tüm alanlarda yeni teknolojiler, araçlar, programlar ve çözümler üreten firma bu çalışmaları sırasında eğitim ile ilgili olan çeşitli vakıf, dernek ve benzeri sivil toplum kuruluşları ile de yakın ilişki içerisindedir.

Microsoft dünyayı; Asya, Avrupa, Ortadoğu ve Afrika, Güney Pasifik, Kuzey ve Orta Amerika, Güney Amerika olarak bölmekte ve dolayısı ile tüm dünyada faaliyet göstermektedir. Türkiye, Microsoft'un sınıflandırması ile Ortadoğu ve Afrika bölgesinde değerlendirilmektedir. Microsoft, Türkiye'de de Microsoft Türkiye adı ile faaliyet göstermektedir.

Microsoft 70li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri New Mexico Eyaleti Albuquerque kentine Bill Gates ve Paul Allen tarafından kurulmuştur. Microsoft ilk büyük atılımını 80li yıllarda hızla yayılan ev kullanımı için geliştirilmiş kişisel bilgisayarlar ile yapmıştır. Microsoft bu bilgisayarların kullanıcı tarafından kullanılabilmesi için elzem olan işletim sistemini üretmiştir. MS-DOS olarak bilinen bu işletim sistemi kısa sürede kişisel bilgisayarların en çok bilinen ve kullanılan işletim sistemi haline gelmiştir. Microsoft daha sonra Windows adı verilen yeni bir işletim sistemi çıkararak dünyaca bilinirliğe sahip olmuştur. Microsoft bugün 2005 yılı rakamları ile 61.000 çalışanı ve 279 milyar dolarlık pazar değeri ile dünyanın 47 şirketi olup ayrıca en büyük yazılım üretici şirketidir.


First Data(2)

Bu firma tüm dünya çapında faaliyet gösterir ve kurumlar ve özel kişiler için elektronik ticaret ve ödeme sistemleri çözümleri üretmek ana çalışma alanıdır. Kredi kartı ve benzeri ödeme kartları, bu kartlar üzerinden yürüyen tüm ticari faaliyetler, para taşıma ve aktarma hizmetleri, otomatik bankacılık makinaları (ATM) dahil olmak üzere firma tarafından müşterilerine sağlanmaktadır. Bu firmanın eğitim alanında doğrudan bir faaliyetine rastlanmamıştır.

First Data, tüm Dünya'yı 4 ana bölgeye ayırarak kapsamıştır. Türkiye'nin de dahil olduğu Avrupa, Ortadoğu ve Afrika (EMEA) bölgesi incelendiğinde, firmanın Türkiye'de faaliyetinin olmadığı görülmüştür.

First Data 31,000 civarında çalışanı ve 34 milyar dolarlık pazar değeri ile Forbes Dergisinin ilgili araştırmasına göre 2005 yılı itibariyle en büyük 220. şirkettir.


Oracle(31)

Oracle, ilişkisel veritabanı yönetim sistemi uygulamaları geliştiren bir firma olarak faaliyetlerine başlamıştır. Oracle bu teknolojiyi ilk olarak ticarileştiren firma olmuştur. Veri depolama, depolanmış veriye ulaşma konularında bilişim dünyasının bulduğu en önemli ve açılım sağlayıcı teknoloji olan ilişkisel veri depolama ve bunları yönetme teknolojisi, sahip olduğu konum gereği kurumların iş yapış biçimlerini derinden etkileyen bir olgudur. Bu sayede Oracle, iş geliştirme, iyileştirme gibi alanlara da nüfuz etmiş, sahip olduğu yazılımları satmanın yanında -birçok sektörel rakibi gibi- bu yazılımlar ile hizmetler üretme, artı değerli servisler tanımlayıp müşterilerine sağlama gibi konularda da söz sahibi olmuştur. Bu firmanın eğitim alanındaki faaliyetlerini inceleyecek olursak, çoğunlukla yüksek öğrenim alanında çalıştığını, bu çalışmanın da yüksek öğrenimde yapılan araştırma-geliştirme faaliyetlerinin altyapısını sağlayan hizmet ve ürünlerin kullanılması şeklinde olduğunu görürüz.

Oracle Dünya'yı beş ana bölgeye ayırmış ve tamamını kapsamıştır. Oracle, Türkiye'de sadece dağıtıcı ağı değil aynı zamanda Oracle Türkiye adı ile yerel olarak da faaliyet göstermektedir.

Oracle 2005 yılı sayıları ile 50,000'e yaklaşan çalışanı ve 64 milyar doları aşmış olan pazar değeri ile şirketler sıralamasında 267. sıradadır.


IBM(8)

IBM, sanayinin ihtiyaç duyduğu bilgi teknolojilerini üretmek, geliştirmek konularında lider bir konumda olmayı stratejik hedef olarak ortaya koymuştur. Bu hedefe ulaşırken hem donanım hem de yazılım üretimi ve bunların birleşimi ile yeni servisler verilmesi, firmanın çalışmaları arasındadır. IBM, yaklaşık 100 yıllık bir firma olarak birçok ilke imza atmıştır. Bu çalışmaları şirketin ilk yıllarında çoğunlukla hesaplama amaçlı geliştirilmiş donanımlar alanında olmuştur. Son yıllarda değişime giden firma, temel yönelimini yenilikçilik üzerine oturtmuştur. IBM şu anda şirketlerin ticari olan her türlü teknolojik ihtiyaçlarına talip bir şirkettir. Bu amaçla donanım, yazılım ve hizmet üreticisi ve bütünleştiricisi olarak çalışmaktadır. Firma eğitim alanında yenilikçi çözümler üretme iddiasındadır. İdari olarak etkin ve etkili okul yönetimi, açık standartlı öğrenme teknolojileri, gerekli bilişim altyapısı gibi alanlarda faaliyet göstermektedir.

Dünya çapında çalışan IBM, Türkiye'de yapılanmasını tamamlamış ve, IBM Türk adı ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

329,000'den fazla çalışanı ve 126 milyar dolar pazar değeri ile IBM, şirketler sırlamasında 2005 yılı itibari ile 17. sırada bulunmaktadır.


HP(9)

HP, 1939 yılında kurulmuş bir firmadır. Temel olarak donanım üretimi çalışmaları yapmış ve yapmaktadır. Firma çok geniş bir ürün gamına sahip bir teknoloji firmasıdır. Teknolojik faaliyetlerinin sınıflandırmasını kişisel sistemler, baskı ve görüntüleme sistemleri ve teknoloji çözümleri adları ile üçe ayıran firma, kişisel sistemler alanında bilgisayar ve hesaplama donanımları üretmekte, baskı ve görüntüleme sistemleri alanında yazıcı, tarayıcı gibi sistemler üretmekte, teknoloji çözümleri alanında da veri depolama ve yazılım çözümleri üretmektedir.

Firma dünya çapında 170 ülkede faaliyet göstererek küresel bir konuma sahiptir. Yetkili satıcılar dışında HP Türkiye adı ile de faaliyetini sürdüren şirketin Türkiye'de çok geniş bir servis ve hizmet ağı bulunmaktadır.

HP, dünya çapında 150,000 çalışanı ve 93 milyar dolarlık pazar değeri ile 2005 yılı itibarı ile şirketler arasında 54. sırada bulunmaktadır.

Intel(32)

Intel 1968 yılında yarıiletken bellek üretimi yaparak kurulmuş olup 1971 yılında ilk mikroişlemci üretimini gerçekleştirerek şu anda bilindiği konuma ilerlemiştir. Intel günümüzde dünyanın en büyük yonga (chip) üreticisi şirket olup ürün gamına her türlü bilgisayar, iletişim ve ağ ürünlerini eklemiştir.

Intel, dünya çapında faaliyet gösteren bir kuruluş olup Türkiye'de Intel Türkiye adı ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

Firma 2005 yılı sayıları ile 99,900 çalışanı ve 121 milyar dolar pazar değeri ile Forbes Global 2000 isimli araştırmaya göre, küresel şirketler arasında 71. sırada yeralmaktadır.


       C) İncelenen Yazılım Firmaları

Türkiye'deki faaliyetleri ve eğitim konusundaki ilgi alanları gözönüne alınarak bundan sonra Microsoft, IBM ve Intel şirketleri ayrıntılandırılacaktır. Bu kararda, metnin devamında açıklanacak olan Türkiye eğitiminin karar vericisi konumunda olan Milli Eğitim Bakanlığı ile firmaların ticari ilişkileri ana gerekçelerden birisi olarak belirmektedir.

Microsoft ticari meta olarak kendi ürünü olan Windows işletim sistemi ile Office isimli ofis uygulaması paketini öncelikli olarak pazarlama hedefindedir çünkü bu ürünler kullanıcı talep ettiği durumda her kişisel bilgisayarda bulunabilen temel ihtiyaçlardır. Ticari olarak bakıldığında lisans bedeli sayesinde kar getiren bu ürünler üreticisine yüksek adetli satışlarda sürümden kazandırmaktadır. Microsoft çok yakın zamana kadar kişisel bilgisayar işletim sistemi ve onun üzerindeki ofis uygulamaları pazarında lider ve rakipsiz olmuştur. Günümüzde bu ürünlerin yerine kullanılabilecek başka seçenekler kullanıcının önüne çıkmaktadır. Hatta bu seçeneklerden bazıları açık kaynak kodlu olup bedelsiz olarak sahip olunabilen yazılımlardır. Kişisel bilgisayar işletim sistemi pazarında Microsoft'un Windows'unun karşısına Linux isimli işletim sistemi birçok farklı dağıtım halinde çıkmış durumdadır. Yine Microsoft'un ofis uygulamaları paketinin yerine kullanılabilecek birebir uyumlu ofis uygulaması olarak yine bedelsiz kullanılabilecek OpenOffice yazılım paketi kamuoyunun erişimine sunulmuştur. Adları anılan bu alternatif yazılımlar, bugün itibariyle, Microsoft'un ürünlerinin lider konumunu bozamamış olsalar da, pazar hakimiyeti ve tekelliğinin önüne geçmiş durumdadırlar.
İşletim sistemi, üzerinde koşacak olan ofis uygulamaları gibi yazılımların pazarda bulunan alternatiflerinin hangisinin satın alınıp kullanılacağı, asıl olarak müşteri tercihi olmasına rağmen, bir ürün diğer seçeneklerin görülebilmesini engelleyecek kadar baskın ise müşteride de bir körlük oluşur ve aslında müşteri, doğal olan tercih hakkını bilinçsiz bir şekilde, kullanmamış olur. Kullanıcıda, ilgili ürünün alternatifsiz tek seçenek olduğu sanrısının yaratılması sayesinde satış garantilenmiş olur. Bunun yanında ilgili ürünün kullanıcıya yayılması, ilerisi için potansiyel müşteri yaratılmasını da sağlar. Kullanıcı, satınalma sorumluluğu kendisinde değil iken kullandığı ve alıştığı ürünleri, daha ileride kendi kullanımı için tedarik eder iken, bu ürünlerin alternatifini aramak yerine aşina olduğu ürünleri seçecektir. Bunun böyle olduğu bilindiği içindir ki, şirketler de bu olguyu bir satış stratejisi olarak benimseyip gereğini yaparlar. Burada anlatılmak istenen, müşteri potansiyeli yaratmak konusunu; Microsoft Türkiye firması 2004 yılında düzenlemiş olduğu bir seminerde de dile getirmiştir. O zamanın Microsoft Türkiye ürün müdürü olan kişi: ”Müşteri değeri yaratmak; farklılaştırmak, ek pazarlar geliştirmek, farkındalık yaratmak, satın alma alışkanlıklarını değiştirmek ve marka bağımlılığı oluşturmak gibi faktörlere bağlıdır.”(10) diyerek yukarıda anlatmaya çalıştığımız potansiyel yaratma yöntemini açıklamıştır. Bu konuya daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı projeleri ile ilgili kısımda dönülecektir.

IBM, halihazırda bilgi teknolojileri pazarının tamamında varolmakla birlikte, firmanın donanım satışı kalemi hala ciddi boyutlardadır. Yazılım ya da hizmet üretimine göre daha az enerji isteyen donanım satışı, IBM gibi çok çeşitli ürünleri olan firmalarda öncelikli tercih edilen bir satış türüdür.

IBM'e özel olmamakla birlikte tüm çokuluslu firmalar için geçerli olabilecek bir konu da şudur; Firma örgütlenmesinde; bilginin ya da artı değerin üretildiği noktadan uzaklaşılıp kullanıcıya ulaştırıldığı, yani satıldığı noktaya yaklaşıldıkça, yayılan bilgi zayıflar. Yani üretilen bilgi -ki bu ticari anlamda hizmet ya da servis olarak satış meta'sı olarak tanımlanır- son kullanıcıya ulaşırken sönümlenir. Bunun sonucu olarak da hizmetler, donanım gibi diğer kalemlere göre daha zor satılırlar. Bu olgunun açıklaması basittir: Karşılaştırarak anlatmak gerekirse donanımın müşteriye taşınması için -göreli olarak- bilgi gerekmez diyebiliriz, ama karşıt olarak hizmet, yani bilgi birikiminin satılabilmesi için bu meta'nın üretildiği noktadan müşteriye kadar taşınırken ilgili taşıyıcının da kendi yüküne vakıf olması gerekir. Sunulan hizmetin doğru algılanması, özümsenmesi, ilgili müşteriye uyarlanması gibi gizli anlamlar içeren bu vakıf olma durumu, meşakkatli bir süreç ister. Sonuç olarak, ticari firmaların motivasyonu, satış ve kar elde etmek ve bunu mümkün olan en kısa sürede yapmak olduğu için, ellerinde aynı karı getirecek bir donanım satışı ile bir hizmet üretimi olduğu durumda, kolay ve göreli olarak bilgi birikimi gerektirmeyecek olan, donanım satışını tercih etmeleri, beklenen sonuçtur. Bilgi birikimine dayalı hizmet üretimi -ki buna müşteri için özel amaçlı yazılım üretimi de dahil olacaktır- donanım satışına göre daha uzun soluklu bir çalışma sürecidir. Bu süreç rakiplere göre çok daha fazla ayırdedici bileşenlere sahip olmakla birlikte müşteriye yakın satış noktalarında üstte belirtilen gerekçelerle çok daha az sahiplenilen bir süreçtir. Bir anlamda, yazılım geliştirerek çözüm üretmek bir sahiplik iken, donanım tedarik etmek sadece satacak mal edinmek demektir. Üretim açısından bakarak açıklamaya çalışır isek; donanım üretimi büyük küresel şirketlerin belirli noktalarda yaptıkları standart üretimken, yazılım üretimi hiçbir zaman merkezdeki mühendislerin kapalı kapılar ardında yaptıkları üretim olmamış, her zaman, yazılımın müşteriye uygulanması noktasında, bütünleştirme, uyarlama ve belki hatta hiç merkezi yazılım üretimi yapmayıp, tüm üretimin müşteride, müşterinin taleplerine göre yapılması şeklinde olmuştur.

Dolayısı ile, küresel şirketlerin örgütlenmesinde, asıl üretimden uzakta olan ya da hizmet üretimini uca (müşteriye) yaklaştırmak için gerekli insani bilgi birikimini oluşturamayan bölgesel sorumlu şirketleri, satış kalemlerini donanım kısmına kaydırmak durumunda kalmış ya da bunu bilinçli seçmiş olurlar. Bu doğal refleks IBM ile Türkiye ilişkisinde de yaşanmıştır. Türkiye'nin teknoloji ile tanışmasının geçirdiğimiz belli adımlarının, makinalaşma olarak gerçekleşmesinin sebepleri bu açıklamalarda aranmalıdır.


    3.    Çok Uluslu Yazılım Firmalarının Karar Verici Devlet Mekanizmaları ile İlişkileri

Türkiye'de eğitimde karar verici erk sahibi, Milli Eğitim Bakanlığı'dır. Çokuluslu yazılım teknolojisi firmaları ile bakanlık arasındaki ilişkinin, eğitimde teknoloji kullanımı ile koşut olarak ortaya çıkması beklenir. İlgili firmaların yüksek bilgi teknolojisi firmaları olmaları dolayısı ile firmalar ve eğitimde bilgi teknolojisi kullanımı ilişkisinin akla gelmesi doğaldır. Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitimde teknoloji kullanımı ile ilgili çalışmalarının tarihi incelenerek araştırma noktaları ortaya çıkarılabilir:

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi tarafından hazırlanmış olan Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler isimli ders kitabına(21) göre, daha öncesinde radyo ve televizyon destekli eğitim çalışmaları teknoloji kullanımı çalışmaları olarak nitelenmekle birlikte, ilk ve ortaöğretimdeki ilk bilgi teknolojisi destekli eğitim çalışmaları, 1984 yılında ön hazırlıkları başlatılan Milli Eğitim Bakanlığı Bilgisayar Destekli Eğitim projesi olarak milatlanır.

1987-1988 öğretim yılında pilot uygulamaları başlatılan proje ile; 1990 yılına dek önce 225 sonra 250 en sonunda da 24 adet üniversite ile anlaşılarak 750 öğretmenin daha, yani toplan 1225 öğretmenin bilgisayar kullanımı ve BASIC adındaki programlama dilinin kullanımı konusunda hizmet içi eğitim alması sağlanabilmiştir. Aynı zaman aralığında; 55 ilköğretim okuluna 170, 196 genel liseye 1461, 88 teknik liseye 1095, 43 ticaret lisesine ise 432 tane olmak üzere toplam 3158 tane bilgisayar alınmıştır.

Bakanlık bu projenin durumunu yeterli görüp devam ettirmiş ve 1991 yılından itibaren ders içeriği sağlanması konusunda farklı firmalar ile anlaşıp içerik ürettirmiştir. Yine 1991 yılında bilgisayar alımı devam etmiş, bu yıl varolanlara ek olarak 5121 adet daha bilgisayar satın alınmıştır.

1997 yılına kadar bakanlık bünyesinde ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu ile yapılan anlaşma ile, elektronik ortamda ders içeriği üretilmesi çalışmaları yapılmıştır. Yine bu yılda yapılan bir değerlendirme ile o vakit itibari ile 53 okulda yürütülüyor olan çalışmanın 160 okula yayılması kararı alınmıştır.

1997-1998 öğretim yılında sekiz yıllık kesintisiz eğitimin başlamasıyla birlikte Eğitimde Çağı Yakalama 2000 Projesi kapsamında Milli Eğitim Bakanlığınca 1998 yılı içinde her il ve ilçedeki ilköğretim okullarının en az ikisine 20 bilgisayarlık bilgisayar laboratuvarı kurma kararı alınmıştır. Bilgisayar laboratuvarı bulunan okulların bilgisayar ağına bağlanması sağlanarak ders sırasında öğretmenlerin ve öğrencilerin Internetten yararlanmalarına olanak verilmesi amaçlanmıştır. Bu proje ile 70,000 okulun bilgisayar ağına bağlanması planlanmıştır. Bu amaçla, öncelikle, okullarda elektronik sınıflar oluşturulması için çalışmalar başlatılmıştır. Elektronik sınıflara yerleştirilen birer bilgisayar yardımıyla öğretmenler derslerini anlatacaklar, bilgisayardaki bilgiler tepegöz ya da video aracılığıyla öğrencilere gösterilecektir. Bunun için 1,400,000 bilgisayara daha gereksinme olduğu saptanmıştır. 1999 yılında uygulamaya konulması planlanan projenin yürütülebilmesi için Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve Milli Eğitim Bakanlığı temsilcilerinden oluşan bir komisyon oluşturulmuştur. Bu projenin maliyeti yaklaşık olarak altı milyar dolar hesaplanmıştır.

Bu tarihten sonra, günümüze kadar yaşanan gelişmeler incelendiğinde, ülkenin sürekli olarak çeşitli projeler içine girdiği görülmektedir. Türkiye'de iletişim altyapısı sağlayıcı firma olan TürkTelekom ile tüm ilköğretim okullarının Internet'e bağlanması anlaşması, Intel ile yapılan anlaşma ile 3 yılda 50,000 öğretmenin temel bilgisayar kullanımı amacıyla eğitilmesi, Microsoft ile anlaşıp uzaktan eğitim yolu ile 3 yıl içinde 600,000 öğretmene temel bilgisayar eğitimi bilgilerinin aktarılması, Avrupa Birliği, Dünya Bankası gibi kuruluşlardan sağlanan destekler ile 4,000 civarında Bilgi Teknolojileri sınıfı kurulması, IBM Türk ile yapılan anlaşma ile Kamu Sektörü Linux Yetkinlik Merkezi kurulması, öğretmenlerin bilgisayar sahibi olmaları için uygun koşullu krediler sağlayacak projeler geliştirilmesi, eğitim ve öğretimin hız ve kalitesini arttırmak için Internet üzerinden kullanılacak, dinamik içerikli web sitesi şeklinde, Bilgiye Erişim Portalı hazırlanması gibi çalışmalar Bakanlıça sürdürülmektedir.(29)


    4.    Türkiye’nin Eğitimde Kullanılacak Yazılımlarla ilgili Politikası

A) Politika Belgelerinde

14.06.1973 yılında kabul edilen 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nun Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri Bölümünde;

        Bilimsellik
        Madde 13- Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddî ve manevî bakımdan teşvik edilir ve desteklenir. (12)

hükmü bulunmaktadır.

Buradan anlaşılacağı üzere, eğitim programları, metodları ve araçlarının ihtiyaçlara göre, bilimsel araştırma ve değerlendirmelere bağlı olarak,geliştirilmesi, yenilenmesi gerekmektedir ve bu gereklilik Milli Eğitim Bakanlığı'nın sorumluluğuna verilmiştir.

İncelenen belgelerde eğitimde kullanılacak yazılımlar ile ilgili herhangi bir politik fikir bulunamamıştır fakat, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan genelgeler incelendiğinde eğitim yazılımları hakkında yapılan uygulamalardan yola çıkarak bakanlığın konuya bakış açısı ortaya konabilir. Bakanlığın 2006/37 nolu Bilişim Teknolojileri Hizmetleri konulu genelgesinde(20) icraat olarak skoool ve Globalgateway adlı iki adet yabancı portalın belli bir yüzdesinin Türkçe'ye çevrilerek Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Portalı projesinin bir parçası olarak kullandırılacağı belirtilmektedir. Yine ayrı bir proje olarak görülen Bilgiye Erişim Portalı'nın da Microsoft firması ile yapılan anlaşmanın sonucunda hayata geçirileceği belirtilmektedir. Buradan anlaşılan odur ki Bakanlığın bu konuda belirli bir politikası yoktur ve kendilerine yakın bulunan firmalar ile ikili ilişkiler ve anlaşmalar ile çalışmaları sürdürmektedir.


B) Yurtiçi Uygulamalarda

Bu konuda alınan kararların hangi ölçütlere göre oluşturulduğuna dair incelemeleri derinleştirir isek, bakabileceğimiz bir nokta da karar noktalarındaki kişilerin fikirleri olacaktır. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın 1 Eylül 2003 tarihinde başlayan Cebit Eurasia Bilişim Fuarı'nda yaptığı açılış konuşmasında değindiği konuların başında, “Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesinin günümüz toplumlarının yaşaması için temel noktalardan biri haline geldiği, geliştirilecek politikalarla Türkiye'nin “bilgi çağı treni”ni yakalayacağı” gelmektedir. Başbakan, “Eğitim konusunda yapılacak düzenlemeler ile teknolojiyi kullanmanın yanı sıra, teknoloji üreterek bundan katma değer sağlayan bir konuma yükselmeyi hedeflediklerini” belirtmiştir.(30)

Gösterdiği hedefe ilişkin, olması gerekenleri aktaran başbakan konuşmasında, bu hedefe ulaşmak için gerekecek stratejileri ve üretilmiş olması gereken politikaları açıklamamıştır.

Halihazırda Milli Eğitim Bakanı olan Hüseyin Çelik, 10-11 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirilen 2. Bilişim Şurası'nda yaptığı konuşmasında şunları söylemiştir;


Sayın Başbakanım bilgi iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte dünya gündemine globalleşme diye bir şey girmiştir. Globalleşme bilgi ve iletişim teknolojilerinin sonucudur. Biz ülke olarak bu sürecin dışında kalamayız bugün ülkemizde çeşitli kaygılarla globalleşmenin getireceği zararları bertaraf ederek getireceği avantajlardan yararlanmayı tercih etme, globalleşmeye körü körüne düşman olan bir kesim var ulusalılık adına globalleşmeye karşı çıkanlar var.(13)


Hüseyin Çelik, küreselleşme kavramını bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimine bağladıktan sonra, Eylül 2003'de başbakan'ın yaptığı konuşmayı vizyon kabul eden Milli Eğitim Bakanlığı'nın buna binaen başlattığı yeni yapılanmayı ve yaptığı çalışmaları şu şekilde özetlemiştir:

    •    2802 okulda toplam 3188 Bilgi Teknolojisi Sınıfı kurulumu ve bu sınıflara 56.605 adet bilgisayar alımı,
    •    22.854 köy okuluna bilgisayar alımı,
    •    Öğretmenlerin bilgisayar okur-yazarı olmasını sağlamak amacıyla öğretmenlerimizin önemli bir kısmı kurslara alınarak bilgisayar kullanır duruma getirilmesi,
    •    Üniversitelere gönderilen bir genelge ile bundan sonra öğretmen olacak insanların mutlaka belli bir düzeyde bilgisayar kullanma, bilgisayar okur-yazarı olma şartının getirilmesi, Aksi takdirde müracaatların kabul edilmemesi,
    •    Üniversitelerle yapılan işbirliği sonucunda uzaktan öğrenme yöntemlerini kullanarak bireylere meslek edinme ve yabancı dil öğrenmeleri sağlanması, aynı zamanda mesleki yeterliliklerini belgelendirme imkanları da sunulması,
    •    81 İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve 24 ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü arasında bilgisayar ağı kurulması ve uygulama yazılımlarının bu ağ üzerinden işletime alınması çalışmaları,
    •    Türk Telekom ile yapılan protokol doğrultusunda okullarda ADSL ile Internet bağlantısı sağlanmasıdır. (13)
    •   
Bu özetten sonra bakan, Bilgi ve İletişim Teknolojileri ile eğitim arasındaki ilişkiyi yine sadece öğrenci ve öğretmenlerin Temel Bilgisayar Kullanımı bilgisine sahip olmalarına indirgeyerek Intel ve Microsoft ile yapılan ikili anlaşmalar ve bu anlaşmalar ile yapılan hizmetiçi personel eğitimlerinden bahsetmiştir. Bakanın beyanatına göre Intel ile birlikte sürdürülen Gelecek için Eğitim programı, öğretmenlerin öğrenim hedeflerini ve müfredatın gereklerini sunmak amacıyla bilgi teknolojilerini kullanma konusunda yeterlik ve güven kazanmalarında yardımcı olmayı hedeflemektedir. Bu program aslında Intel tarafından dünyanın dört bir yanındaki 30 ülkede uygulanan bir program olup bu programla, şu ana kadar bir milyondan fazla öğretmen eğitilmiş bulunmaktadır. Yine aynı şekilde benzer ve çok daha kapsamlı bir çalışmanın Microsoft firması ile de başlatılacak olduğundan bahsedilmiştir. Bunların sonucunda; öğrencilerin, öğretmenlerin, idarecilerin ve okul personelinin de bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmaları için kaliteli ve yeterli eğitimden geçirilmelerinin planlanmakta olduğundan bahsedilmiştir. Bakanlığın, eğitim programlarını da öğrenci merkezli programa dönüştürme hedefi olduğundan ve öğrencilerin öğrenme süreçlerinde kendi başlarına bilişim araçlarını kullanarak bilgiye ulaşmalarının sağlanacağı şekilde hedefleri olduğu aktarılmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı aynı zamanda, kaliteli sayısal ders içeriğinin oluşturulması ve eğitimin kullanımına sunulması için ortamlar oluşturmayı hedeflemiştir. Bakanlık tarafından oluşturulacak sayısal içeriğin öğrencilerin kendi kendilerine öğrenme ortamı sağlayacak bir şekilde düzenlenmesi için çalışmalar yapılacaktır.(13)

Intel ile benzer bir çalışma yapılır iken Microsoft ile de eğitim çalışması Eğitimde İşbirliği Projesi kapsamında Microsoft Öğretmen Eğitimi Akademisi adı ile başlatılması ve projenin Eğitim Yönetim Merkezi yazılımı, Bilgisayar Yenileme Merkezi gibi kısımları olması, Türkiye kamuoyunu meşgul etmiş ve tekel konumundaki bir firma ile bu şekilde ilişkiye girilmesi sorgulanmıştır. Bu sorulara cevap veren Bakan, bir mülakatında şu cümleleri kullanmıştır:


Benim döneminde Microsoft'a bir kuruşluk ihale verilmemiştir. Protokol kapsamında, Microsoft'un öğretmenlerimizi eğitmesi, bilgiye ulaşım portalını ve Karar Destek Sistemi'ni MEB için hazırlaması vardır. Ayrıca, bilgisayarların yenilenmesi için bir merkezin kurulması talebimiz olmuştur. Bunu henüz karşılamamışlardır. Yani Microsoft MEB'e, eğitim camiasına bu manada birçok hizmet vermektedir ama bizden aldığı bir kuruş yoktur. Peki bunu niçin yapıyor, sevap olsun diye mi? Microsoft bilgisayar tüketicisi insanların sayısının artmasını istiyor. Peki onların bu isteği bizim ihtiyacımızla örtüşüyorsa bunun neresi kötü? Sayın Başbakanımız'ın sürekli söylediği gibi biz kazan-kazan formülüyle hareket ederiz.(16)


Bu alıntı, bakanlığın Milli Eğitim gibi hayatiyet arzeden bir konuda politik algıyı finansman boyutunda bırakması, bütünlüklü bir bakış açısına sahip olmaması, kısa dönemde verilen kararların eğitim gibi uzun soluklu çalışma alanlarında ilerisi düşünülmeden alındığında ne sonuçlar doğuracağının farkında olunmaması gibi konuları göstermesi açısından ilgi çekicidir. Eğitim sadece tasarruf düşünülerek karar verilemeyecek kadar ciddi bir konudur. Ayrıca Bakan'ın kendi ağzı ile Microsoft'un gizli amacını telaffuz etmesi ve bu amacın yazımızın başında Microsoft'un “marka bağımlılığı yaratmak” stratejisi ile birebir örtüşmesi, aynı zamanda Milli Eğitim Temel Kanunundaki yukarıda alıntıladığımız “araç ve gereçlerin her tür ve derecede olması, bilimsel yollarla seçilmesi” kuralı ile de taban tabana zıt olması trajiktir.


    5.    Analiz

Çokuluslu yazılım teknolojisi firmaları tüm dünyada, ülkemizde olduğu gibi, serbest piyasa ekonomisinin yarattığı koşullar ile hareket etmektedirler. Intel ve IBM gibi donanım ve yazılım teknolojilerini birlikte sürdüren firmalar yukarıda da açıkladığımız üzere, öncelikli olarak donanım satışına odaklanırlar, yazılım seçimi ve önerisinde özellikle kendi donanımlarını adresleyen ve donanım ihtiyacının en fazlalaştıran çözümler üretirler. Microsoft gibi satışlarının tamamı yazılım ve ilişkili hizmetler olan firmalar yazılım lisans bedellerini en fazlalaştıran çözümleri müşterilerine iterler.

Dünyada, birçok ülke bu davranışın karşısında bağımsızlık tasarruf ve güvenlik kaygıları(15) ile bu firmalardan kaçınıp alternatifleri olarak gördükleri özgür ve açık kaynak kodlu yazılımları, eğitim konusu dahil, her türlü konuda bir çözüm olarak görmektedirler. Bu konuda ülkeler bazında incelemeler ve yorumlar için Özden, Çağıltay ve Çağıltay'ın 1997 tarihli “Teknoloji ve Eğitim: Ülke Deneyimleri ve Türkiye için Dersler” adlı çalışmaları(11) ve İzlem Gözükeleş'in 2004 tarihli “Özgür/ Açık kaynak Kodlu Yazılım Ve Ulusal Yazılım Politikaları” başlıklı makalesi(15) incelenebilir.

Genel bir değerlendirme yapmak gerekir ise, çokuluslu firmalar, sanılanın aksine, belirli gizli amaçlar için ülke eğitim politikalarına etki etmezler, onlar sadece satışlarını arttırarak kar maksimizasyonu peşindedirler. Ülkeler belirli bir eğitim politikasına sahip olmayarak oradan oraya savrulursa bilinçsiz tüketici konumuna düşerek bu firmaların basit birer kullanıcısı olurlar. Örneğin ne işe yarayacağına dair plan yapmadan bilgisayar donanımı satın alınır ve çok uzun süre işlevsiz bırakılır, bir şekilde faydalı olması planlanıp işlev kazandırılmak istendiğinde de bu bilgisayar donanımı ile birlikte alınan işletim sistemi lisansının ülkenin dilinde işletim sistemi sağlayamadığını görürler(24). Ülkemizin eğitim sisteminin teknoloji kullanır hale gelmesi süreci, bu tip hikayeler ile doludur. Eğitim sisteminin talepkar olduğu yazılım teknolojilerinin tanımları, genel olarak, gerçek saha ihtiyaçları tam olarak belirlenmeden yapılır ve dolayısı ile ortaya çıkan ya da satın alınan üründen yeterli fayda sağlanamaz. Bu faydasızlık en basitinden, uygun olmayan lisan konusu da olabilir, yerel uygulamalara uygun olmayan esnekliğe sahip olmama da olabilir.

Ülkemize özel olmamakla birlikte, çoğunlukla yapılan bir hata da teknolojiye yatırım yapılır iken, onun uygulama sahasının uygun olup olmadığının incelenmemesidir. Eğitim konusuna özel olarak, eğitimde uygulanacak yazılım teknolojilerinin kullanıcısı olan teknologlar, öğretmenler, idareciler, öğrenciler, veliler gibi kesimler, yeni teknolojiye genelde hazır değilllerdir. Ülkemizde bu konuda yapılan çözüme yönelik çalışmalar öğretmenlere temel bilgisayar kullanımı eğitimi vermekten ileriye gidememiştir. Bu eğitimler sırasında yapılan hayati hata da, marka ve ürün bağımlı şekilde eğitimler verilmesi -ki eğitimlerin bu markaların sahibi belirli firmalar tarafından verdirilmesinin kaçınılmaz sonucudur-, bu eğitimler sonucunda öğretmenlerin bağımlı kullanıcılar, markaların potansiyel müşterileri haline getirilmeleridir. Bu konu her türlü yazılım seçimi ve kullanımında bu şekilde gelişir iken, konunun eğitimde iyice hayatiyet kazanmasının nedeni, eğitimin çok uzun soluklu, fayda ve zararları çok uzun bir süreçte ortaya çıkan, dolayısı ile hataların tamir ve tadil edilmesi de çok meşakkatli olan bir alan olmasındandır. Eğitimde, yukarıda anlattığımız sorunlara doğrudan maruz kalan ve etkilenen öğretmenler, öğrencileri için birer model oldukları için olası yanlışlar öğrenciler üzerinde katlanarak büyümekte, kelime işleme uygulamasını word'den, web tarayıcı uygulamayı da InternetExplorer'dan ibaret sanan nesiller yetişmektedir. Bu hastalıklı büyüme, toplumlarda salt tüketici olan, araştırma ve üretmeye odaklanamayan kişilerin ortaya çıkmasının sebebidir. Sadece edilgen bir kullanıcı olan kişiden sorgulayıcı olması beklenemez, kaldı ki böyle bir dürtüye sahip olunsa bile çokuluslu yazılım teknolojisi firmalarının ticari kaygılar ile teknolojilerini lisanslarının arkalarına saklamaları, kullanıcıları araştırıcı, hata bulucu, yenilik yapıcı insanlar olmaktan, salt aptal kullanıcı haline getirmeleri sonucunu doğurur. Bireysel düzeyde, bu şekilde ortaya çıkan sorunlar, toplumsal düzeyde bakıldığında, bu sektörde de üretemeyen, sadece tüketici olan, dolayısı ile ticari olarak bağımsızlığını kaybeden bir ülke yaratır. Günümüz dünyasında ticari bağımsızlığını kaybetmiş ülkeler diğer alanlarda da bağımlı kalmaya mahkumdurlar.

    6.    Sonuç ve Türkiye için Öneriler

Yukarıda tespit edilen sorunların çözümü adına Türkiye'de Milli Eğitim açısından atılması gereken stratejik adımlar;

    •    Yazılım seçiminde müfredata uygunluk aranması,
    •    Öğretmenler için hizmetiçi eğitimlerde ve öğrenciler için müfredat içinde marka bağımsızlaşma sağlanması,
    •    Hükümetlerin uygulamalarında, Ülkenin varolan eğitim politikasından sapmaların engellenmesi,
    •    Ülkenin bağımsızlık ve güvenlik kaygıları güderek milli bir yazılım politikası üretip uygulaması,
    •    Eğitimde sorunların doğru tespit edilmesi, ihtiyaç tanımlarının buna göre yapılması ve planlama ve tedarik çözümlerinin yapılan ihtiyaç tanımlarından sapmadan geliştirilmesi,
    •    Çözüm üretir iken klasik satınalma çözümlerine takılı kalınmaması, doğrudan ürün satınalarak sorun çözme yönteminin günümüzün her konuyu pazar haline getiren ticari dünyasında para harcayan bilinçsiz alıcılık yapmaktan başka bir şey olmadığının farkına varılarak, sorunlara farklı bakış açıları geliştirerek yaratıcı olunması ve öz kaynaklar ile çözümler yaratılmasıdır.




Kaynakça:

    1.    “The Forbes Global 2000 Special Report”, 31.03.2005,
( http://www.forbes.com/2005/03/30/05f2000land.html )
       Son denetim tarihi: 26.05.2006
    2.    First Data Resmi Sitesi,
( http://www.firstdata.com )
       Son denetim tarihi: 26.05.2006
    3.    Accenture Resmi Sitesi,
( http://www.accenture.com )
       Son denetim tarihi: 25.05.2006
    4.    Microsoft Resmi Sitesi,
( http://www.microsoft.com )
       Son denetim tarihi: 25.05.2006
    5.    “Microsoft Eğitimde İşbirliği Programına İlişkin Uygulama Kılavuzu”,
( http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2005/Genelgeler/EgitekMikrosoft/GenelgeTemmuz2005.htm )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    6.    “Microsoft Eğitimde İşbirliği Programına İlişkin İçerik Düzeltme Listesi”,
( http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2005/Genelgeler/EgitekMikrosoft/EK_2.pdf )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    7.    “Microsoft Haberler: Bill Gates'in Türkiye Vizyonu: 'Bilgiye erişim İçin herkese bir bilgisayar'”, 30.01.2006,
( http://www.microsoft.com/turkiye/haberler/default.mspx )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    8.    IBM Resmi Sitesi,
( http://www.ibm.com/ibm/us/ )
       Son denetim tarihi: 26.05.2006
    9.    HP Resmi Sitesi,
( http://welcome.hp.com/country/us/en/welcome2.html )
       Son denetim tarihi: 26.05.2006
    10.    “Microsoft, Satış Arttırma Stratejilerini Belirledi”, Tele.kom Telepati Aylık Dergi, Temmuz 2004 - Sayı 106,
( http://www.telepati.com.tr/temmuz04/konu9.htm )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    11.    “Teknoloji ve Eğitim: Ülke Deneyimleri ve Türkiye için Dersler”, M.Y. Özden, N. Çağıltay & K. Çağıltay, III. Türkiye'de Internet Konferansı, 21-23.11.1997
    12.    “Milli Eğitim Temel Kanunu”, Kanun No: 1739, İlk Kabul Tarihi: 14.06.1973
    13.    “Milli Eğitim Bakanlığı Bilişim Politikaları”, Türkiye 2. Bilişim Şurası Hüseyin Çelik Konuşması, 10.05.2004
( http://www.bilisimsurasi.org.tr/ilgili_dokuman/detay_040510-2.htm )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    14.    “Eniştem Beni Nezaketen Öptü!”, İ. Gözükeleş, 04.02.2005
( http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=1705 )
       Son denetim tarihi: 25.05.2006
    15.    “Özgür/Açık Kaynak Kodlu Yazılım ve Ulusal Yazılım Politikaları”, İ. Gözükeleş, 16.02.2004
( http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=313 )
       Son denetim tarihi: 25.05.2006
    16.    “Microsoft'a Teslim Olmadık”, Yeni Şafak Gazetesi Haberi, 01.02.2005
( http://www.yenisafak.com.tr/arsiv/2005/SUBAT/07/bilisim.html )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    17.    “Microsoft Öğretmen Eğitim Akademisi”, Microsoft Yazılım Geliştiriciler Grubu Haberleri,
( http://www.msakademik.net/haberdetay.aspx?id=89 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    18.    “Microsoft 50 Bin Öğretmeni Eğitti”, türk.internet.com Haber Merkezi, 23.11.2005
( http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=14194 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    19.    “Milli Eğitim Bakanlığı'nı Microsoft ile işbirliği yaptı diye eleştiriyorlardı... Bakanlık bu kez de gitti, Linux ile işbirliği yaptı...”, 21.06.2005
( http://www.nethaber.com/index.php?h=19092 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    20.    MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Genelge No: 2006/37,”Konu: Bilişim Teknolojileri Hizmetleri”, 02.05.2006
    21.    “Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler”, M. Tandoğan, B. Özer, B. Akkoyunlu, Z. Kaya, F. Odabaşı, D. Deryakulu, G. İmler, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1021, 1998
    22.    “Anadolu Üniversitesi Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi”,
( http://bde.anadolu.edu.tr/bde/ )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    23.    “Türkiye Dijital Devrimin En Büyüğünü Yaşayacak”, Bill Gates'in Türkiye Ziyareti ile ilgili Hürriyet Gazetesi Haberi, 31.01.2006
( http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/3865945.asp?gid=52 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    24.    “Öğretmenlere Bilgisayar Eğitimi”, Hürriyet Gazetesi Haberi, 30.05.2003
( http://arsiv3.hurriyet.com.tr/haber/0,,sid~12@tarih~2003-06-05-m@nvid~273746,00.asp )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    25.    “Okulunuzda İnterneti Nasıl Kullanıyorsunuz” Forumu, İnternet Haftası 2006 Etkinliği,
( http://www.internethaftasi.org.tr/hafta06/forumgoster.php?fkod=3 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    26.    “Microsoft'tan Öğretmen Eğitim Akademisi”, CHIP Dergisi Haberi, 24.01.2005
( http://www.haberarsivi.com/haber.asp?id=6871 )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    27.    “Yine MEB, Yine Microsoft, Yine F Klavye”, E. Kongar,
( http://www.kongar.org/medyanotu/360_Yine_Microsoft_yine_F_klavye.php )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    28.    “İHA - Microsoft ile işbirliği yaptığı için eleştirilere hedef alan Milli Eğitim Bakanlığı, açık kodlu ya da özgür yazılım olarak bilinen Linux ile de anlaşmaya vardı.” , 21.06.2005
( http://forum.fazlamesai.net/viewtopic.php?p=11285& )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    29.    “Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Tarafından Yürütülmekte Olan Projeler”,
( http://egitek.meb.gov.tr/KapakLink/Projeler/YurutulenProjeler.html )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    30.    “CeBIT Bilişim Eurasia ve Bilişim Zirvesi, 03”, Tele.kom Telepati Aylık Dergi, Ekim 2003 - Sayı 97,
( http://www.telepati.com.tr/ekim03/konu24.htm )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    31.    Oracle Resmi Sitesi
( http://www.oracle.com/corporate/index.html )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006
    32.    Intel Resmi Sitesi
( http://www.intel.com/intel/corpoverview/index.htm )
       Son denetim tarihi: 27.05.2006




24/24 - Çokuluslu Yazılım Teknolojisi Firmalarının Ulusal Eğitim Politikalarına Etkilerinin Karşılaştırılması